در میزگرد روز جهانی‌معلولان مطرح شد:
استیفن هاوکینگ ایرانی کجاست؟
چرا قهرمان پارالمپیک سیگارفروش شده؟
مدیرعامل انجمن دفاع از حقوق معلولین ایران می‌گوید: یک شرکت خصوصی در بلیت هواپیمایش نوشته از سوارکردن معلولان معذوریم. چه‌کسی به این موضوع نظارت می‌کند؟
فهیمه حسن‌میری: فرقی ندارد معلولیتشان از چه نوعی باشد، پای صحبت هر کدامشان که بنشینی، می‌بینی چه حرفهای زیادی برای گفتن دارند، از مشکلات و سختی‌هایی که در طول سال شاید نه فرصت و مجالی برای گفتن داشته باشند و نه گوشی برای شنیدن. اما بعضی روزها شاید فرصت خوبی باشند تا درددل‌های یک‌ساله‌شان را مطرح کنند، روزهایی مثل روز جهانی معلولان.
به مناسبت روز جهانی معلولان، میزگردی را با حضور دکتر علی‌همت محمودنژاد، عضو اصلی هیات مدیره سازمان جهانی معلولان و مدیرعامل انجمن دفاع از حقوق معلولین ایران؛ مهدیه نجفی‌زاده، معاون مجتمع آموزشی - نیکوکاری رعد و محمدرضا دشتی، کارشناس روابط عمومی و مسئول کارآفرینی اجتماعی موسسه رعد برگزار کردیم تا به نمایندگی از جامعه معلولان، حرف‌ها، مشکلات و خواسته‌های آنها را مطرح کنند.
اجازه بدهید گفت‌وگو را از همین امروز شروع کنیم که برای مصاحبه به اینجا آمدید. به عنوان یکی از افراد جامعه معلولان، برای آمدن به اینجا دچار مشکل نبودید؟ تردد در شهر چه با وسیله شخصی و چه با وسایل نقلیه عمومی چقدر به معلولان اجازه حضور در سطح جامعه را می‌دهد؟
محمودنژاد: همانطور که در ماده 2 قانون جامع حمایت از حقوق معلولان آمده، الان بزرگترین مشکل معلولان دسترسی است. وقتی یک فرد نتواند وارد دانشگاه شود یا از امکاناتی مانند کتابخانه و فرهنگسرا استفاده کند هیچگاه نمی‌تواند توانایی‌های خودش را نشان دهد، تا نتواند وارد پارک و سینما شود نمی‌تواند از آن امکانات استفاده کند. هنوز پله‌های مترو و اتوبوس‌ها برای معلولان مناسب‌سازی نشده‌اند. خدا را شکر توانستیم پلاک ویژه معلولان را برای خودروی معلولان طراحی و پیگیری کنیم و مسئولان هم با آن موافقت کردند و به نتیجه رسید. این پلاک کمک می‌کند در طرح‌های ترافیک و زوج و فرد حضور پیدا کنیم اما درباره مسائل مربوط به راهنمایی و رانندگی متاسفانه ما با یک چالش بزرگ روبه‌رو هستیم و آن هم این است که در سطح شهر جایگاه پارک ویژه افراد معلول که باید با همکاری شهرداری‌ها و راهنمایی و رانندگی تعبیه شود برای معلولان کم است و حتی همانقدر هم که وجود دارد قوانینی نیستند که از آنها حمایت کنند.
در مقابل دفتر خود من شابلون ویژه معلولان به طور دقیق طراحی شده و تابلو هم دارد اما هیچوقت نمی‌توانم در آن فضا پارک کنم چون مجازات کسانی که در آن فضا پارک می‌کنند مبالغ بسیار کمی است و در حد توصیه است. وقتی اعتراض می‌کنیم که چرا آنها را جریمه نمی‌کند می‌گوید من کدی به نام پارک در جایگاه ویژه معلولین ندارم. این موضوعی است که باید ماموران راهنمایی و رانندگی مورد توجه قرار دارند و پیام اعتراض ما را نسبت به این مساله بشنوند و ابلاغ کنند که پارک در جایگاه ویژه معلولان مساوی با جریمه است و به نظر من این جریمه هم نباید کمتر از جریمه ورود به طرح ترافیک باشد. شهردار ایتالیا فقط به خاطر یک دقیقه پارک در جایگاه ویژه معلولان از کار برکنار شد و این خبر خیلی مهمی در رسانه‌ها بود، اما چرا در کشور ما به این موضوع توجهی نمی‌شود؟
دشتی: شرایط در سال‌های اخیر بهتر شده اما با آن ایده‌آلی که باید وجود داشته باشد بسیار فاصله داریم. تا چند سال گذشته شهروندان این حق را نداشتند که زنگ بزنند و از شهردار منطقه درخواست کنند که مسیر یا اطراف محل زندگی آنها را مناسب‌سازی کند اما الان این کار انجام می‌شود و دوستان ما که دارای معلولیت هستند تماس گرفته و می‌خواهند که جلوی منزل آنها علامت پارک ویژه معلولین نصب شود و این موضوع به عنوان یک حق شناخته می‌شود. افراد دارای معلولیت که در سطح کلان چنین موضوعی را مطالبه کردند و بعضی از سازمان‌های مردم‌نهاد بسیار پیگیر بودند که این اتفاق بیفتد و حالا می‌بینیم که به مناسب‌سازی سرعت بخشیده شده است و البته تقاضا داریم که از این هم بهتر شود.
نجفی‌زاده: گاهی ردیف بودجه‌هایی که برای خود آن سازمان‌های مسئول وجود دارد هم کافی نیست. ما الان یک نامه زده‌ایم برای شهرداری و رییس شورای شهر و شهردار که یک ردیف بودجه‌ای اختصاص بدهند برای پایانه‌ای که وجود دارد و برای افراد معلول مناسب‌سازی نشده است. ما الان حدود 80 مینی‌بوس و ون داریم اما تنها 20 دستگاه از آنها مناسب‌سازی شده است. یعنی با این که قدم بزرگی برداشته شده و پایانه راه افتاده اما الان بودجه نداریم که این ماشین‌ها مناسب‌سازی شوند.
غیر از ترددهای درون‌شهری، برای مسافرت معلولان چه تسهیلاتی در نظر گرفته شده؟
محمودنژاد: بلیت هواپیما بر اساس ماده 4 قانون جامع حمایت از حقوق معلولان باید نیم‌بها باشد، در این قانون گفته نشده که سفر خارجی باشد یا داخلی و گفته نشده که شرکت خصوصی باشد یا دولتی اما بلیت هواپیما تا سال گذشته برای معلولان تنها از دو شرکت دولتی نیم‌بها بود و حالا همان دو شرکت هم بلیت نیم‌بها نمی‌دهند و می‌گویند بیایید اینجا و اگر هواپیما صندلی خالی داشت به شما بلیت نیم‌بها می‌دهیم. اینها را بگذارید کنار این که یک شرکت خصوصی در بلیت هواپیمایش نوشته از سوار کردن معلولان معذوریم. نظارت وزارت راه در اینجا کجاست که وقتی چنین شرکتی این کار را کرد او را توبیخ کند؟ این در حالی است که در کشورهای دیگر وقتی وارد فرودگاه می‌شویم می‌بینیم معلولان اتاق معلولان دارند که علاوه بر وسایل پذیرایی، انواع داروهایی که ممکن است مورد نیاز آنها باشد در آنجا وجود دارد؛ اما ما گاهی حتی برای گرفتن ویلچر هم با مشکل روبه‌روییم و در شهرستان‌ها که شاید حتی اصلا ویلچری هم در کار نباشد.
درباره وضعیت مسکن معلولان هم هر سال قول‌هایی داده می‌شود. این قول‌ها تا چه حد عملی شده‌اند؟
محمودنژاد: مسکن یکی از پرهزینه‌ترین مواردی است که برای خانواده‌ها وجود دارد و بویژه برای خانواده‌هایی که معلول دارند و هزینه‌های درمانی دارند داشتن مسکن بسیار حیاتی و مهم است. یکی از گلایه‌هایی که داریم، حذف روز اسکان در بیستم مهر است که در تقویم وجود داشت و حالا حذف شده است. با این که هنوز مسکن مهر برای معلولان به ثمر نرسیده و هزاران معلول در کشور ما بدون مسکن هستند چرا شورای فرهنگی عمومی کشور بیستم مهر را از تقویم حذف کرده است؟ زمانی این اتفاق می‌تواند در کشور بیفتد که ما در کشور هیچ معلول بدون مسکنی نداشته باشیم. خواسته من از شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی در روز جهانی معلولین این است که این روز را به تقویم برگردانند و از دولت می‌خواهم که مسکن مهر معلولان را با نگاهی ویژه و جدا از سایر مسکن‌ها در نظر بگیرد و آن را به نتیجه برساند.
به حذف روز اسکان معلولین از تقویم اشاره می‌کنید اما سوال اینجاست که وقتی چنین روزی را در تقویم داشتیم توجهی به آن می‌شد و کارها بیشتر صورت می‌گرفت که حالا با حذف آن تغییری ایجاد شود؟
محمودنژاد: به هر حال این مسائل بی‌تاثیر نیستند همانطور که اگر امروز روز جهانی معلولین نامگذاری نشده بود شاید چنین گفت‌وگویی هم صورت نمی‌گرفت و مشکلات جامعه معلولان در جایی منعکس نمی‌شد. وقتی یک روز ملی گذاشته می‌شود یعنی این مطالبه وجود دارد. سال گذشته هم روز جهانی معلولان حذف شد، مصرانه به این موضوع اصرار کردیم و به همه جا نامه زدیم تا این که امسال این روز به تقویم‌ها برگشت.
دشتی: همین روزها بسیار مهم هستند. به عنوان مثال روز جهانی معلولان که یک روز بین‌المللی است اهمیت بسیاری دارد و با توجه به آن کارهایی انجام شده که صرفا هم نمادین نبوده‌اند. شاید در سال‌های اول به صورت نمادین بوده اما الان در عمل اینطور نیست و می‌بینیم که به عنوان مثال رسانه‌ها بسیار بیشتر از گذشته از حوزه معلولین انجام می‌دهند و همین مناسبت‌ها توانسته این استقبال را به وجود بیاورد.
به نظر شما به عنوان نماینده یکی از ان‌جی‌اوهای فعال در حوزه معلولان، ان‌جی‌اوها چقدر توانسته‌اند در به ثمر رساندن خواسته‌های معلولان و توانبخش کردن آنها موثر واقع شوند؟
نجفی‌زاده: ان‌جی‌اوهایی که در این حیطه فعالند توانسته‌اند در این سال‌ها بسیار موثر واقع شوند به عنوان مثال تعاملی که با دستگاه‌های اجرایی مسئول داریم باعث شده کارها برای معلولان خیلی سریعتر و بهتر انجام شود. همین خیریه ما در منطقه دو قرار گرفته و شهرداری در آن منطقه با کمک گرفتن از خود افراد معلول آن ناحیه را مناسب‌سازی کرده و این پایلوت برای سوئیس هم فرستاده شده است. اما این را هم باید در نظر گرفت که اوضاع درباره شهرستان‌ها و شهرهای کوچک چندان خوب نیست چون بیشتر از این که در زمینه مناسب‌سازی مشکل وجود داشته باشد در برخی مناطق فقر فرهنگی داریم.
سازمان‌های مردم‌نهاد برای برطرف کردن این فقر فرهنگی که به آن اشاره می‌کنید هم موثر بوده‌اند؟
نجفی‌زاده: ما در موسسه خودمان هر برنامه‌ای را که می‌گذاریم، تعداد زیادی به دعوتی که در اینترنت می‌گذاریم سر می‌زنند و به بازارچه‌ها و مراسمی که برگزار می‌کنیم می‌آیند و این یعنی تاثیرگذاری داشته‌ایم و عموم افراد جامعه را با موضوعات مربوط به معلولیت و معلولان آشنا می‌کنیم. اما باید این را هم در نظر گرفت که تعداد افرادی که از طریق ان‌جی‌اوها با این موضوعات آشنا می‌شوند مسلما در بین تمام افراد معلولی که داریم، زیاد نیستند و با این که در سال‌های اخیر اوضاع بهتر شده هنوز این اقدامات کافی نیست و امیدواریم با همین روندی که در پیش گرفته شده سال به سال با استقبال بیشتری روبه‌رو باشیم.
مجتمع رعد با هدف آموزش منجر به اشتغال، 30 سال پیش برای جانبازان شروع به کار کرد و بعد از مدتی به کمک خیرین توانست زمینی را بگیرد و بسازد. ما الان یک مرکز فنی و حرفهای داریم که یک فرآیند توانبخشی است و اینطور قضیه را می‌بینیم که وقتی کسی وارد شد باید توانمندساز شود و بعد از رعد خارج شود. امسال به مناسبت روز جهانی معلولان ما قرار است توانمندی‌های معلولان را نشان دهیم و امیدواریم در کنار نگاهی که به مشکلات این افراد می‌شود به توانایی‌های آنها هم توجه شود.
توانایی‌هایی که گاهی شاید بیشتر از افراد عادی هم باشد اما در بین این همه مشکل و دغدغه گم می‌شود.
دشتی: می‌دانستید ایران خودش یک هاوکینگ دارد؟ خانم بهاره هنرپرور در دوران لیسانس با آقای هاوکینگ آشنا می‌شوند و با او مکاتبه می‌کنند. ایشان به خانم هنرپرور می‌گوید من هم این مشکلات را دارم و بروید در همین رشته تحصیلی من درس بخوانید، خانم هنرپرور هم این رشته را تا مقطع دکترا ادامه می‌دهد. سال 86 که ما با ایشان آشنا شدیم تا مقطع لیسانس تحصیل کرده بودند، سه بار در دوره فوق لیسانس ایشان را به دلیل معلولیت رد می‌کردند تا این که ما برای کنوانسیون یک جلسه با آقای هاشمی در دانشگاه آزاد گذاشتیم و این مورد را گفتیم و ایشان دستور دادند و کار ایشان پیگیری شد و توانستند دوره فوق لیسانس و دکترا را طی کنند. اما مساله‌ای که وجود دارد این است که ایشان الان در افریقا مشغول کار و پژوهش هستند. ایشان به نوعی هاوکینگ ایران است اما با این که جزو افتخارات ماست و اگر ایران باشد می‌توانیم او را به معلولان به عنوان یک نمونه معرفی کنیم، در ایران نیست. چرا؟ به دلیل نداشتن شغل در اینجا.
نجفی‌زاده: ما سال گذشته در جشنواره علی‌اکبر شخصی را داشتیم که با 80 درصد معلولیت 12 اختراع داشت در حالی که بسیاری از ما که هیچ معلولیتی نداریم حتی یک اختراع هم نداریم.
محمودنژاد: در اینجا باید به تبعیض فاحشی که بین قهرمانان پاراالمپیک و المپیک وجود دارد اشاره کنم. چه فرقی هست بین کسی که با وضعیت جسمی سالم پرچم کشورش را بالا ببرد و کسی که معلولیت داشته باشد؟ چرا میزان جایزه ورزشکاران المپیک ده برابر ورزشکاران پارالمپیک است؟ باید شان کسانی که در این حوزه قهرمان می‌شوند تا آخر عمر حفظ شود. من معلولی را سراغ دارم که قهرمان پارالمپیک بوده و حالا مشغول سیگارفروشی است.
نظرتان را درباره قانون جامع حمایت از معلولین هم بگویید. قانونی که قرار است حامی معلولین باشد و در بسیاری از حوزه‌ها حقوقی را برای آنها ایجاد می‌کند، در این سال‌ها تا چه حد اجرایی شده است؟
محمودنژاد: این قانون در 16 ماده در سال 83 در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. این قانون باز هم مورد بازنگری قرار گرفته شده و بیش از یک سال و نیم است که اداره حقوقی وزارت رفاه، سازمان بهزیستی و کارشناسان و نمایندگان ان‌جی‌اوها درباره آن نظر داده‌اند و ایرادهای مربوط به آن را گرفته‌اند و الان در کمیسیون اجتماعی دولت است و انتظار داریم هرچه سریعتر آن را برای تصویب به مجلس برسانند. اما از مواردی که در این قانون رعایت نمی‌شود بحث اشتغال معلولان است. در این قانون آمده است که سه درصد استخدام‌ها باید برای معلولان باشد؛ اولا این که این سه درصد بسیار کم است و حتما باید این درصد زیاد شود چون وقتی به مناطق می‌رسد عملا سهمی به معلولان نمی‌رسد ضمن این که وقتی هم به استخدام می‌رسد از واژه‌هایی نامانوس و مخالف با کنوانسیون حقوق جهانی معلولان استفاده می‌کنند و می‌گویند دارای صحت جسمانی کامل. من نامه‌ای نوشته‌ام و خواسته‌ام در جلسه شورای عالی رفاه کلمه صحت جسمانی کامل حذف شود و بنویسند شرایط جسمانی مناسب با کار. به عنوان مثال من که دکترا گرفته‌ام و از کشورهای خارجی فرصت مطالعاتی دارم، نمی‌توانم برای تدریس سر کلاس بروم که می‌گویند باید صحت جسمانی کامل داشته باشی؟ در کنار این مورد دیگری که وجود دارد این است که دولت موظف شده پنجاه درصد مزد کارگران معلول را پرداخت کند ولی این کار را نمی‌کند در حالی که اگر این کار انجام شود کارفرما راغب می‌شود که افراد معلول را به کار بگیرد.
دشتی: همانطور که آقای محمودنژاد اشاره کردند، این سه درصد برای اشتغال بسیار کم است اما مشکل بزرگتر شاید این باشد که یک مسئول به عنوان مثال وزیر آموزش و پرورش قبلی می‌گوید من اجازه نمی‌دهم افرادی که معلولیت دارند استخدام شوند و دیدیم که در دولت قبلی هیچکس نتوانست در این زمینه کاری کند. این مساله برای ما خیلی بغرنج بود و آن را پیگیری کردیم اما نتوانستیم کاری کنیم. این موضوعات است که جای تاسف دارد.
قوانینی که درباره بازنشستگی معلولان وجود دارد تا چه اندازه مناسب شرایط معلولین هستند؟
محمودنژاد: در مهرماه همین امسال مجلس شورای اسلامی قانونی را تصویب کرد که افرادی که دارای پنج یا هفت سال بیمه هستند می‌توانند آن سه سال بیمه‌شان را بپردازند، تا 10 سال بیمه‌شان را پر کنند و با ده روز حقوق بازنشسته شوند به شرطی که مردان 60 و زنان 55 سال داشته باشند. این را می‌دانید که ما معلولان با نیمی از سلول‌های بدن زندگی می‌کنیم بنابراین ما طول عمر کمتری داریم و به نظر می‌رسد باید این بازنشستگی با شرط سنی را برای معلولان بردارند. من طرحی را برای بازنشستگی پیش از موعد معلولان نوشته‌ام و به رییس بهزیستی داده‌ام که امیدواریم به سرانجام برسد.
مقایسه‌ای بین وضعیت معلولان در ایران و سایر کشورها انجام داده‌اید؟
نجفی‌زاده: می‌گویند سوئد بهشت معلولین است. در سوئد هر نفر یک شخص حمایتگر دارد، فردی که ممکن است داوطلب باشد یا از ان‌جی‌اوها باشد یا هر شخص دیگری. اصلا رشته‌ای ایجاد شده در حوزه معلولین به همین نام یعنی هر یک نفر معلول را یک نفر باید حمایت کند. در ایران هم ما در موسسه خودمان قرار است روی این رشته کار کنیم و با خانم سوری پناهی که در حال راه‌اندازی یک ان‌جی‌او معلولان ایرانی در سوئد هستند، وارد مذاکره شده‌ایم که این رشته را به دانشگاه‌های ما بیاورند. یا به عنوان مثال در استرالیا و ژاپن کارهای زیادی در حوزه معلولان انجام شده و آنها علاوه بر مناسب‌سازی فضا توانسته‌اند کاری کنند که احترام به معلولان جایگاه خاصی داشته باشد و به یک فرهنگ تبدیل شود. ما هم می‌توانیم از آن کشورها الگوبرداری کنیم و کارهای مفیدی که انجام داده‌اند را در کشورمان پیاده کنیم.
محمودنژاد: ما در کشورمان آیین دادرسی خاص ویژه معلولین نداریم در حالی که اگر آن را داشته باشیم هنگامی که قاضی بخواهد برای معلولی که جرمی را مرتکب شده حکم صادر کند می‌تواند بسیاری از موارد و شرایط را در نظر بگیرد یا وقتی علیه کسی که معلول است جرمی را مرتکب شوند باید تشدید مجازات در نظر گرفته شود. در انگلستان و بسیاری از کشورها افرادی که علیه معلولین جرمی را مرتکب می‌شوند با 40 درصد تشدید مجازات مواجه می‌شوند در حالی که این موارد را نداریم. ما هنوز یک بانک اطلاعاتی راجع به معلولان زندانی نداریم در حالی که شرایط زندان برای معلولان بسیار سخت‌تر از شرایطی است که افراد عادی می‌توانند در آنجا تحمل کنند.
شما با رییس‌جمهور قبلی یعنی آقای احمدی‌نژاد هم دیدار داشتید، مطالباتی که آن زمان مطرح کردید چه چیزهایی بود؟ چه بخش‌هایی از آن محقق شده؟
محمودنژاد: حدود هشت بار با رییس‌جمهور قبلی دیدار داشتیم و گاهی خود ایشان از بعضی از مراکز دیدار داشتند. آنچه محقق شد قطعا خیلی با انتظارات و خواسته‌های ما فاصله داشت و بسیاری از خواسته‌هایمان بی‌پاسخ ماند. یکی از خواسته‌های مهم ما تشکیل شورای عالی معلولان بود. ما علاوه بر قانون جامع حمایت از معلولین، یک قانون بالادستی داریم به نام پیمان‌نامه جهانی افراد دارای معلولیت که در سال 88 به مناسبت روز جهانی معلولین حتی بدون یک رای مخالف در مجلس به تصویب رسید و شورای نگهبان هم آن را تایید کرد. در این کنوانسیون اشاره شده که باید شورای عالی معلولان داشته باشیم اما هنوز چنین نهادی وجود ندارد و موفق به تشکیل آن نشدیم.
س: نمادین یا غیرنمادین، این روز، روز شما و کسانی است که به نمایندگی از آنها اینجایید. چه خواسته‌ای از مسئولان دارید؟
محمودنژاد: آنچه از رییس‌جمهور انتظار دارم عمل به شعاری است که خود ایشان داده‌اند. ایشان در اولین نشست خبری‌شان اعلام کردند که رسیدگی به امور معلولان از وظایف دولت اسلامی است و در اولویت کار دولت قرار دارد. خواسته ما تبدیل این قول به عمل است. اگر این کار انجام شود یعنی ما می‌توانیم شورای عالی معلولان را تشکیل دهیم، قانون حمایت از معلولان به مجلس می‌رود و بسیاری از مشکلات ما حل می‌شود. در کنار تمام مواردی که به آنها اشاره کردم، خواسته ما این است که رییس‌جمهور به مناسبت این روز یک پیام به جامعه معلولان کشور بدهند، درهای نهاد ریاست‌جمهوری به روی مسئولان بسته نباشد و آنها بتوانند مشکلاتشان را مطرح کنند. مناسب‌سازی چه در محیط‌های شهری و چه در فضاهای مجازی برای افراد دارای معلولیت انجام بگیرد و به طور کلی موانعی که بر سر راه پیشرفت معلولان وجود دارد شناسایی و حذف شوند.
نجفی‌زاده: تنها چیزی که از رییس‌جمهور می‌خواهیم این است که معلولان یک گوشه ذهنش باشند. اگر اینطور باشد هر کاری که بخواهد انجام دهد آنها را در نظر می‌گیرد. الان حتی مدرنترین نمادهای شهر ما هم مانند مترو یا برج میلاد مناسب‌سازی نشده‌اند در حالی که اگر سازنده آنها این موضوع را در ذهنشان داشتند، همان هنگامی که برای ساخت آنها اقدام می‌کردند به این موضوع هم فکر می‌کردند و هزینه‌ای که برای این مورد در نظر گرفته می‌شد در بین تمام آن هزینه‌های دیگری که صورت می‌گیرد رقم قابل توجهی نیست.
دشتی: امیدواریم دولت جدید عمل‌گرا باشد و در قالب شعار به مسائل معلولان نگاه نکند. مهمترین خواسته‌ای که داریم تصویب بازنگری قانون جامع معلولان است چراکه اگر این مورد سریعتر انجام شود، این حق را برای افراد معلول قائل می‌شویم که خواسته‌هایشان قانونی باشد و بتوانند آنها را مطالبه کنند.
منبع: خبرآنلاین