تستهای اختصاصی پوکی استخوان
خلاصه:
استئوپروز بیماری سیستمیک شایعی است به صورت : 1- کاهش توده استخوانی و 2-
افزایش ترن اور بافت استخوان مشخص می‌شود. حاصل این تغییرات افزایش ریسک
شکستگی در بیمار است. تشخیص این بیماری تاکنون عمدتا براساس تعیین دانسیته
بافت (BMD) صورت می گرفته است. این روش گرچه از حساسیت و اختصاصیت قابل
قبولی برخوردار است ولی استفاده از آن با محدودیت‌هایی نیز همراه بوده است.
به
عنوان مثال با این روش تشخیصی نمی‌توان افرادی را که ریسک استئوپروز در
آنها بالاست را قبل از ایجاد بیماری شناسایی کرد. به علاوه، در افراد تحت
درمان با داروهای ضد تحلیل استخوان ، تاثیر احتمالی دارو تنها دو سال بعد
از شروع درمان با روش تعیین دانسیته قابل ردیابی است. سایر تستهای مربوط به
استخوان نظیر سطوح سرمی و یا ادراری کلسیم ، فسفر و یا الکالن فسفاتاز
توتال، علیرغم اینکه در کلینیک به فراوانی درخواست می‌شوند، کاملا غیر
اختصاصی بوده و در تشخیص و درمان استئوپروز فاقد ارزش تشخیصی می‌باشند.
در
طی دهه گذشته تعدادی از تستهای جدید برای ارزیابی وضعیت استخوانها معرفی
شده‌اند که به نسبت تستهای قدیمی تر از حساسیت و ویژگی بسیار بالاتری
برخوردار هستند. این تستها براساس اندازه گیری سطح مارکرهای ترن اور
استخوانی بنا شده اند. مارکرهای ترن اور استخوانی عمدتا فراورده‌های تجزیه
کلاژن استخوان و یا آنزیمهای اختصاصی مربوط به استئوکلاستها و یا
استئوبلاستها هستند که سطح خونی و ادراری آنها در طی اختلالات استخوانی
افزایش می یابد. از جمله این اختلالات می‌توان به استئوپروز یائسگی،هایپر
تیروئیدی، بیماری پاژت و سرطانهای اولیه و یا ثانویه استخوان اشاره کرد.
همچنین
سطح این مارکرها در دو تا سه هفته بعد از شروع درمان ضد استئوپروز کاهش می
یابد که نشانه قابل اعتمادی از تاثیر مثبت دارو درمانی است. این مارکرها
کاربرد وسیعی در شناخت افراد با ریسک بالای ابتلا به پوکی استخوان و نیز
مونیتورینگ درمان ضد تحلیل استخوان پیدا کرده اند. در حال حاضر، اندازه
گیری این مارکرها تا حد زیادی جایگزین روش تعیین BMD برای ارزیابی درمان ضد
استئوپروز، به خصوص در ماههای اول بعد از شروع درمان شده است.
تاکنون
تعداد نسبتا زیادی از این ترکیبات شناسایی شده و در کارآزمایی‌های بالینی
مختلف مورد بررسی قرار گرفته اند. این مارکرها را بسته به اینکه نمایانگر
فعالیت ساخت و یا بازجذب استخوان باشند به دو گروه عمده تقسیم می‌کنند. از
جمله مارکرهای بازجذب پرمصرف می‌توان به NTX, CTX و پیریدینولین اشاره کرد.
BSAP و استئوکلسین نیز از معروفترین مارکرهای ساخت استخوان هستند. این
ترکیبات از لحاظ کارآیی تشخیصی شباهت‌های زیادی با یکدیگر دارند، هرچند که
در موارد خاص ممکن است تفاوتهایی نیز بین آنها مشاهده شود. از میان این
مارکرها، کاربرد تکنیکی NTX, CTX و BSAP مورد تائید FDA و CE قرار گرفته
است.
)C- terminal telopeptide of type I collagen) CTX ، یکی از
فراورده‌های تخریب کلاژن تیپ 1 است. این ترکیب یک مارکر بازجذب استخوانها
توسط استئوکلاستها است و سطح آن در مواردی که بازجذب استخوان افزایش می
یابد در خون و ادرار افزایش می یابد.
(Bone specific alkaline phosphatase) BSAP یک مارکر ساخت استخوان توسط استئوبلاستها است که کاربردهای تشخیصی مشابه CTX دارد.
دکتر فاطمه مافی