سخنرانی مدیر عامل دفتر فرهنگ معلولین در سمینار سماوات

 سازمانهای مردم نهاد آموزشی و اشتغال

 

سخنرانی مدیر عامل دفتر فرهنگ معلولین، آقای محمد نوری در سمینار سماوات (سازمانهای مردم نهاد آموزشی و اشتغال توان یابان)

 

MuhamadNori۲۸/۸/۱۳۹۲، نیاسر

عبس و تولی ان جاءه الاعمی و ما یدریک لعله یزکی.

قرار است این همایش درباره ابعاد، موانع، عوامل و دیگر جنبه‌های اشتغال به بررسی بنشیند. اینجانب هم، صحبت خود را در همین باره و با عنوان زیرساخت‌ها و مبانی اشتغال آغاز می‌کنم:

با سلام خدمت همه سروران و حضار عزیز؛ استحضار دارید که دفتر فرهنگ معلولین حدود ۲ سال است کارش را آغاز کرده و از نظر تشکیلاتی وابسته به مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث می‏باشد. این مؤسسه زیر نظر نماینده تام الاختیار حضرت آیت الله العظمی سیستانی مدظلّه اداره می‏شود. نماینده ایشان، جناب حجت الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی هستند که علاقه ویژه به امور معلولین و اهتمام به ایجاد زندگی آبرومندی برای آنان دارد. خط‏مشی دفتر فرهنگ معلولین، تأمین نیازهای فرهنگی‌ـ دینی معلولین در سراسر جهان است.

در این فرصت محدود می‌خواهم به یک پرسش که بسیاری مطرح کرده‌اند و در ذهن بسیاری هست جواب بدهم. از ما می‌پرسند: هدف و خط‌مشی دفتر فرهنگ معلولین برای حل مشکلات به ویژه سامان‌دهی به اشتغال معلولین چیست؟

حضار محترم و عزیزان مهمان عنایت دارید که اشتغال امروزه در جهان یک مقوله چند بعدی و نیاز به کارشناسی و تحلیل علمی دارد. به سادگی نمی‏توان از کنار آن گذشت و برای آن نسخه‏های ساده پیچید.

اما پاسخ به این پرسش‏هایی که عرض شد را با توجه به اشتغال مطرح می‌کنم. چون از بدو تأسیس دفتر فرهنگ معلولین نگاه سامان‌دهی به اقتصاد و معیشت معلولین در رأس برنامه‌ها بود زیرا هر کجا فقر و فلاکت باشد، برنامه‌های فرهنگی بُرد ندارد، در هر زمینه نخست باید به وضعیت مطلوب نسبی رسید،‌ سپس فعالیت‌های فرهنگی را آغاز کرد. از سوی دیگر وظیفه دفتر فرهنگ معلولین توسعه فرهنگ شیعی و اسلامی در جامعه معلولین است. از اینرو این دفتر تلاش کرده بین کارهای فرهنگی و امور اقتصادی نوعی هماهنگی ایجاد کند. مثلاً از طریق اجرای پروژه‌های هنری و پژوهشی توسط معلولین برای آنان درآمدزایی داشته باشد.

اما از بین ده‌ها پروژه، فقط به سراغ پروژه‌هایی رفتیم که زیر بنایی‌تر باشد. زیرا اشتغال معلولین منوط به گره‌گشایی از موانع است که تا آنها حل نشود، اشتغال حلّ نمی‌شود و سامان نمی‌پذیرد. من خیلی خلاصه به زیر بناهایی که اشتغال معلولین متکی به آنها است می‌پردازم. سه مقوله زیر یعنی ۱٫ اطلاع رسانی ۲٫ فرهنگ سازی ۳٫ نهادسازی

از زیربنایی‏ترین مقولات اشتغال معلولین است.

از حضار محترم که همگی اهل فکر و تجربه‌اند و در زمینه مسائل معلولین کارشناس می‌باشند، خواهشمندم درباره این سه زیربنا توجه فرمایند. چون تا این سه پایه به طور اساسی اجرا نشود وضعیت اشتغال مطلوب نخواهیم داشت؛ یا در امور اقتصاد معلولین به نظام پویا و پایدار نمی‏رسیم.

 

اطلاع رسانی

اولین و مهم‌ترین زیر بنای اشتغال اطلاع‌رسانی است. تعداد معلولین، پراکندگی اجتماعی آنان، اینکه چند درصد معلولین اشتغال دارند و چند درصد ندارند آنهایی که اشتغال دارند مقدار درآمدشان چقدر است؟ آنهایی که اشتغال ندارند از چه طریق زندگی می‌گذرانند و بالاخره ده‌ها سؤال اینچنینی هست که هرگونه تحلیل و برنامه‌ریزی و تصمیم درباره امور اقتصادی و اشتغال معلولین وابسته به پاسخ‌گویی به این سؤالات است.

اساساً اینکه نهاد‌های دولتی در ایران و دیگر کشورهای جهان اسلام در یکصد سال اخیر نتوانسته‌اند مشکلات معلولین را حل کنند یک دلیل مهم آن نداشتن اطلاعات از جنبه‌های مختلف زندگی و معیشت و نهادهای اجتماعی معلولین است. بعد از این هم تا وقتی اطلاعات واقعی در اختیار نداشته باشیم، نمی‌توانیم این مشکلات را حل کنیم. اینجا لازم است عرض کنم کشورهایی مثل کویت و قطر در دو دهه اخیر قدم‌های بلند و اساسی در زمینه اشتغال معلولین برداشته‌اند و از طریق وقف مشکلات معیشی و اشتغال معلولین را تا حدی حل کرده‌اند.

مدیریت اوقاف در این کشورها نخست به گردآوری اطلاعات پرداخت، پس از آن توانستند به سرعت به رفع مشکلات معلولین اقدام کنند.

اما دفتر فرهنگ معلولین چه کارهایی در این زمینه انجام داده است:

۱- ایجاد بانک اطلاعات معلولین

روز نخست که دفتر تأسیس شد از معاونت‌های بهزیستی سؤال شد اگر اطلاعاتی بخواهیم شما دارید؟ یا بانک اطلاعات دارید؟ پاسخ آنها منفی بود.

اما بانکی که درصدد راه‌اندازی بوده‌ایم، طرح بسیار گسترده‌ای است و در دل خود حدود ۱۵ بانک فرعی دارد. مثل بانک نویسندگان معلول، بانک ناشنوایان، بانک نابینایان، بانک پایان‌نامه‌های معلولین، بانک نشریات معلولین در سراسر جهان،‌ بانک هنرمندان، بانک نقاشان، بانک آثار هنری معلولین و غیره.

عنایت کنید اگر چنین اطلاعاتی گردآوری شود و در سراسر جهان معلولین از طریق این بانک‌ها به یکدیگر وصل شود، تحول و انقلاب بزرگی در فرهنگ و جامعه معلولین رخ خواهد داد. اما وضعیت دفتر در این زمینه، ما دیدیم اگر بخواهیم کل طرح را اجرا کنیم نیاز به حداقل ۵ برابر بودجه مصوب داریم، ساختمان و تشکیلات بزرگ نیاز است. از اینرو فکر کردیم گام به گام جلو برویم یعنی هر سال بخشی از کار بانک را جلو ببریم.

روی وب سایت فرمی با عنوان بانک معلولین نخبه در اختیار عموم قرار داده‌ایم که مثلاً هنرمندان معلول با پر کردن آن عضو بانک هنرمندان می‌شوند.

بنده همینجا استدعای عاجزانه از همه شما عزیزان دارم، اساسی‌ترین و زیربنایی‌ترین کار برای اشتغال ایجاد بانک‌های اطلاعات معلولین است. اینکه فلان مؤسسه، بازارچه کالا راه‌اندازی کند و آش و لباس دست‌دوز معلولین را بفروشد خیلی خوب است ولی تأثیر و دامنه بُرد آن چقدر است؟؛ با اینکه همان مؤسسه امکانات مالی و امکانات برای برداشتن قدم‌های مهم‌تر دارد. اعلام می‌نمایم طرح بانک آماده است و ضرورت آن قطعی است اگر حدود ۲۰ مؤسسه‌ای که اینجا تجمع دارند جلسه‌ای بعد از این همایش برای این منظور داشته باشند و با گفتگو و تقسیم کار اجرای این طرح را قطعی نمایند، می‌توان گام‌های بلندی برداشت.

۲- اطلاع رسانی جاری

حضار محترم اکثر شما بهتر از بنده تجربه دارید که گاه یک اطلاع کوچک زندگی و سرنوشت آدمی را عوض می‌کند. فلان تیم ورزشی در فلان کشور اروپایی از معلولین عضو می‌پذیرد و فلان معلول کاشانی شرایط لازم را دارد و با عضویت در آن تیم سرنوشت او عوض می‌شود. یا فلان معلول که دارد پایان‌نامه می‌نویسد اگر کتاب یا نشریه‌ای که در فلان کشور منتشر شده را در اختیار داشته باشد مسیر تحقیقات و پایان‌نامه‌اش عوض خواهد شد و راه زندگی او تغییر می‌کند؛ فلان شرکت صنعتی از معلولین کارگر و کارمند استخدام می‌کند ولی معلولین تهران یا قم اطلاعی ندارند و سال‌ها گاه تا پایان عمر بیکار می‌مانند. این مثال‌ها ذهنی نیست و واقعیت‌های جاری می‌باشد.

اما در عرصه ورزش،‌ کتاب، نشریه، فرهنگ، صنعت، کشاورزی، تغذیه،‌ پزشکی،‌ دارو،‌ وسایل کمک بینایی، وسایل کمک شنوایی و ده‌ها سر فصل دیگر اطلاع رسانی مناسب و به هنگام و جامع برای معلولین وجود ندارد.

برای نمونه فردی تعریف می‌کرد و می‌گفت در یک شهر کوچک اعلام کردیم هر بیمارستان و هر پزشک یک صدم از وقتش را رایگان در اختیار معلولین قرار دهد و مثلاً از یکصد بیمار معمولی یک معلول را ویزیت نمایند. می‌گفت مشکلات درمان معلولین در این شهر مرتفع و حل شد. یعنی اطلاع رسانی به نهادها پزشکی و سپس با اطلاع رسانی به معلولین، راه برای رفع مشکلات پزشکی آنان به صورت رایگان هموار شده است.

حضار محترم خبرگزاری دانشجویی یا خبرگزاری قرآنی که دارند تلاش می‌کنند چه توجیهی برای تأسیس آنها بوده یعنی چند درصد جامعه‏ی ما، دانشجو یا پژوهشگر قرآن بودند تا نیاز به خبرگزاری تخصصی باشد و اینگونه خبرگزاری‏ها تأسیس شود.

قطعاً جمعیت معلولین بیشتر است اگر آمار معلولین ایران حداقل ۸ میلیون نفر باشد این جمعیت نسبت به همه اقشار بیشتر است، آیا اینان خبرگزاری نمی‌خواهند؟ حداقل اینان یک نشریه ماهانه اطلاع رسانی نمی‌خواهند؟ تا اطلاعات رخدادهای ورزشی، فرهنگی و غیره را از سراسر جهان در اختیار آنان قرار دهد؟ مدیران محترم مراکز معلولین، کارشناسان محترم ما چاره‏ای نداریم سطحی نگری را کنار گذاشته و به امور زیر بنایی بپردازیم و اطلاع رسانی جاری و روزانه از رخدادهای مرتبط به معلولین را سامان‏دهی نماییم.

اما دفتر معلولین چکار کرده است:

۱- تأسیس وب سایت مرجع و به روز، با ۱/۵ یک نیرو، یعنی یک نیرو داریم که پنج کار مختلف دارد که یکی از آنها به روز رسانی سایت است و با حداقل هزینه یعنی هر ماه ۵۰ هزار تومان.

۲- راه‏اندازی نشریه توان‌نامه که فقط گرایش اطلاع رسانی دارد و شماره یکم آن زیر چاپ است.

 

در زمینه اطلاع رسانی جاری و روزانه بیابیم جلسات هماهنگی داشته باشیم و فکر اساسی بکنیم. جشنواره‌ای برای عکس معلولین داشتیم، یکی از شرکت کنندگان می‌گفت من با شرکت در این جشنواره مسیر زندگی‌ام عوض شده است.

نشریه توان‌نامه فصلی و دوماهه است اگر شما عزیزان اراده کنید می‌توانیم با کمک هم این نشریه را ماهانه منتشر کنیم و حتی به دو هفته برسانیم.

 

فرهنگ سازی

اولین زیربنای اشتغال، اطلاع‌رسانی بود که توضیح دادم، دومین زیربنا فرهنگ سازی است. تا ذهن، فکر و باور معلولین و مدیران مراکز معلولیتی وضعیت مطلوب نداشته باشد، مثلاً اگر امید و باور به اصلاح و ساختن آینده نباشد و برعکس به پوچ‌گرایی و بی‌معنا بودن جهان باور داشته باشیم، با اینگونه انسان‌ها نمی‌توان از اشتغال و سامان‌دهی به معیشت سخن گفت.

پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید انّی بعثت لا تمم مکارم الاخلاق. بنابراین نخستین و اساسی‌ترین گام اخلاق و تفکر است و فرهنگ سازی یعنی اصلاح اخلاق و باور.

فرهنگ سازی از یک جهت سه جنبه دارد معلولین،‌ جامعه و مدیران مراکز معلولیتی. یعنی این سه قشر اگر اخلاق و باور و تفکر مطلوب پیدا کنند، فرهنگ سازی شکل مطلوب گرفته است. در سخن مشهور امام حسین(ع) برای معلولین هم از سه دسته معلولین، مردم و خادمان معلولین نام برده شده است. حضرت می‌فرماید معلولین در این زمان که یزید و حکومت استبدادی حاکم است پشتیبان ندارند؛ مردم هر کدام به اندازه امکاناتشان باید احساس مسئولیت کرده و حداقل باید از خادمان معلولین تشکر شود.

روزی با یکی از معاونان سازمان بهزیستی صحبت می‌شد. ایشان هم اظهار گلایه می‌کرد که بعضی از مدیران مؤسسات و نهادهای مردمی یا دولتی معلولین هیچ تجربه ندارند و هیچ آموزشی هم ندیده‌اند. به او گفتم شما چه کاره هستید خوب آموزش بدهید، کارگاه بگذارید، مهارت افزایی کنید و غیره.

در برخی کشورها نهادهای معلولین را چون بسیار حساس و کار با معلولین را بسیار با ظرافت می‌دانند، چند ترم برای مدیران آموزش می‌گذارند.

بهرحال فرهنگ سازی پروسه‌ای است که هم شامل معلولین و هم مردم و هم مدیران می‌شود. فرهنگ همه اینان باید در جهت معلولین سامان پیدا کند.

متأسفانه جامعه معلولین از مشکلات و کمبودهای فرهنگی بسیار رنج می‏برد. آمار تألیف و چاپ کتاب‏های درباره مسائل معلولین بسیار اندک است. در ایران سالانه حدود ۴ عنوان کتاب جدید و مطلوب برای معلولین منتشر می‏شود؛ سالانه حدود ۵ پایان‏نامه خوب درباره‏ی موضوعات معلولیتی دفاع می‏گردد؛ و دیگر آمارها و شاخص‏های فرهنگی بسیار نازل و ناراحت کننده است که از بازگوکردن آنها صرف نظر می‏کنم.

اما کارنامه دفتر فرهنگ معلولین در این زمینه عبارت است از:

۱- نشر کتاب راهنما

به منظور توجیه معلولین، جامعه و مدیران تلاش کرده‌ایم، موضوعات مهم مثل مناسب سازی، ازدواج، اشتغال، حقوق معلولین را در یک کتاب کوچک، خیلی خلاصه و به روش راهبردی و توجیهی و مؤثر توضیح دهیم و اطلاعات لازم را عرضه نماییم.

ظرف دو سال اخیر حدود یکصد عنوان از این آثار تولید شده و حدود چهل عنوان از آنها به چاپ رفته و نشر یافته . متن آنها رو روی سایت دفتر موجود است.

۲- الگوسازی

الگو و مقتدای معلولین کیست؟ چه شاخص‌هایی در الگوسازی باید مراعات گردد؟ آیا الگو، فرد بی‌خاصیت، بدون انگیزه، بی‌حوصله، گوشه‌گیر و منزوی است؟ یا الگو فلان دانشمند معلول است که به رغم نابینایی ده‌ها کتاب از او باقی مانده و تأثیر جدی مثلاً در علوم حدیث بر جای گذاشته است.

دفتر تلاش کرده هر شخصیت در یک کتاب کوچک، با ادبیات روان و جذاب به معلولین و جامعه بشناساند و از این طریق الگوسازی کند. محاسن اخلاقی و کارهای مثبت افراد شاخص در این آثار معرفی شده است.

۳- انتقال تجارب و دستاوردها

دفتر با تلاش فراوان و به رغم مصائب زیاد تلاش کرده از طریق تألیف دائره‌المعارف‏ها و دیگر آثار مرجع تجارب جهانی را منتقل نماید تا فرهنگ‌سازی مبتنی بر عناصر تجربی و واقعی شکل بگیرد.

عزیزان حاضر، دائرهالمعارف و کتب مرجع برای معلولین ایران و جهان اسلام و همه کشورها یک نیاز اساسی و جدی است همانطور که از اسمشان پیدا است، دانشنامه‌ها، دائرهالمعارف‌ها، کتابشناسی‌ها، مجموعه‌ها،‌ اصطلاح‌نامه‌ها و راهنماها، مرجع و زیر بنای فرهنگ می‌باشند. اما در عرصه معلولین دفتر اقدام به تألیف چند کتاب مرجع کرده است:

دفتر تلاش کرد با رهنمون گرفتن از توصیه‏های جناب حجت الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی به جای مخارج زائد در برخی زمینه‌ها مثل ساخت بناهای مجلل، و تبلیغات کم خاصیت و دکوراسیون زیبا؛ کتب مرجع تدوین شود.

دفتر فرهنگ هم اکنون مشغول تألیف دائرهالمعارف پارالمپیک یا ورزش معلولین، دائرهالمعارف نابینایی و نابینایان، دائرهالمعارف معلولیت حرکتی،‌ دائرهالمعارف کحاله و نیز مشغول چند عنوان کتابشناسی است. ولی به دلیل محدودیت‌ها فقط توانسته‌ایم دائرهالمعارف نابینایی را تقریباً به مراحل آخر نزدیک کنیم. بقیه را هم از ۲۰ درصد تا ۷۰ درصد آماده کرده‌ایم.

اگر کسانی امکاناتی دارد و نیز علاقه به این پروژه‏ها دارد حاضریم مشارکت نماییم و کتاب‌ها به اسم دو یا سه یا چند مؤسسه یا با قراردادی مشخص، منتشر نماییم.

دومین زیربنای اشتغال که فرهنگ‏سازی است و ذیل سه سرفصل کتاب راهنما، الگوسازی و انتقال تجربه از طریق رفرنس‏ها را توضیح دادم.

 

نهادسازی

منظور از نهادسازی به عنوان سومین زیربنای اشتغال ایجاد سازمان‌هایی است که ایده‌ها و تصمیم‌ها را به عرصه عملی و اجرا نزدیک کند. در همه زمینه‌ها، بدون تشکیلات کارآمد و فعال و بدون مدیریت پویا، راه به جایی نخواهند بُرد. اگر شما بهترین تفکر و بهترین ایده‌ها را داشته باشید ولی تشکلی برای اجرا نداشته باشید، آن تفکر و ایده مطلوب اجرایی نخواهد شد و به هدف نخواهید رسید.

پیامبر اکرم(ص) در سال‌های نخست بعثت مکتب را تأسیس کرد و اخلاقیات و تفکر مردم را عوض نمود و در مدینه تشکیلات ایجاد کرد، دولت مدنی را تأسیس نمود. بنابراین یکی از امور زیر بنایی نهادسازی است.

خوشبختانه در عرصه معلولیت بیست تا سی تشکیلات فعال و پویا هست ولی اینها با هم پیوند و ارتباط کامل ندارند یا کمتر دارند. تصور بفرمایید اگر معلولین هنرمند یا خیاط درجه یک تربیت شوند و بهترین تولیدات را داشته باشند ولی تشکلی نباشد تا کارهای آنان را به دست متقاضی و خواهان برساند، مشتری و متقاضی پیدا کند، تبلیغ کند، برای فروش تبلیغ و برنامه‏ریزی کند؛ با نهادهای مصرف کننده تماس بگیرد، طرح با شکست مواجه خواهد شد.

نیز اگر همه به کارهای موازی و تکراری بپردازند، قطعاً سرمایه‌ها هدر رفته و ثانیاً کارهای مهم‌تر زمین می‏ماند. بنابراین چند کار اورژانسی و عاجل نیاز است.

۱- ایجاد دبیرخانه منتخب

در ماه گذشته در جلسه با جناب آقای آتشک که از مدیران لایق و واقعاً ارزشمند در عرصه معلولین است و نیز در جلسه با جناب آقای مهندس سلطان‏زاده که ایشان هم عمرشان را در خدمت در این‏راه گذاشته‏اند، بر این نکته تأکید داشتند و نیز طرحی آماده کرده بودند.

۲- تدوین آیین نامه و شرح وظایف

۳- ثبت اتحادیه مؤسسات معلولین

لازم است نهادی به صورت اتحادیه تأسیس و پس از ثبت عضوگیری کند.

۴- نشست‌های سه ماه بین اعضاء

در این نشست‌ها سه کار عاجل انجام شود یا یک هفته جلسات هر روزه داشته و سه رشته کار را تصویب کنند.

نقشه راه پنج ساله (طرح جامع پنج ساله)

مراحل اجرای طرح جامع و تقویم زمانی برای اجرای مراحل

تقسیم کار و تعیین وظایف

مانند ناشران و دیگر اقشار که اتحادیه دارند، مؤسسات معلولین هم نیاز مبرم به اتحادیه دارند.

هم اکنون شرایطی است که باید به موضوعاتی مثل حقوق معلولین و‌ بیمه معلولین رسیدگی شود و تا این موضوعات حل نشود دیگر مسائل حل نخواهد شد. از طرف دیگر هر مؤسسه به تنهایی نمی‌تواند به اینگونه مسائل برسد و باید همه جمع شوند و برای اجرا و دفاع کامل از حقوق معلولین متحد شوند.

خلاصه اینکه نهادسازی یا راه‏اندازی تشکل فراگیر و پویا با توجه به ظرفیت‏های همه مراکز معلولیتی سومین زیربنای اشتغال است.

بهرحال این سه مقوله یعنی اطلاع رسانی، فرهنگ سازی و نهادسازی سه مسأله مهم و زیربنایی معلولین در عرصه اشتغال است و بدون توجه و پرداختن به آنها اشتغال معلولین سامان نمی‏پذیرد.

با تشکر از همه استادان، سروران و همکاران؛ از اینکه مصدع اوقات شریف شدم معذرت می‏خواهم.

منبع: دفتر فرهنگ معلولین